Taumata Ōhiti Tuawhā He Pānuitanga mō Ngā Whānau
Ētahi o ngā āhuatanga ka mau te tangata COVID-19:
- He maremare.
- He mate pīwa – he kirikā, ka wera, kātahi ka makariri hoki.
- He uaua rawa ki te hā ki roto.
- He ngēngē te hanga, he taumaha te tinana, he korokoro mamae hoki.
Mō te nuinga, he mate angiangi.
Engari mō ētahi, ka kino te māuiuitanga.
Ki etāhi anō, ka hemo i te kino o te COVID-19.
Ka pā atu te māuiuitanga, inā rā:
Kō atu i te 50 ō tau.
Ka mau rānei he:
- Mate rere toto.
- Mate ngākau.
- Mate huangō me ētahi atu mate pukapuka.
- Mate hukahuka.
- E whai rongoā ana mō te mate pukupuku me etahi atu mate-ā-toto.
- Mate tākihi.
- E hapū ana.
- Ētahi atu momo mate e whakararu ana i te hauora.
Mēnā e māuiui ana koe, ā, mea ana he mate COVID-19.
Me waea atu ki Healthline (0800 358 5453).
Me waea atu ki tō tākuta rānei.
Kaua koe e haere ki tō tākuta, ki te hohipera rānei kei pokea koe e ētahi atu ki te māuiuitanga.
Taumata Ōhiti Tuawhā
Ānei ētahi āhuatanga hei haumaru i a koe me tō whānau mai i te COVID-19:
Ānei wētahi āhuatanga hei tiaki me te haumaru i tō whānau i te COVID-19.
Ka kapi wētahi o ngā umanga hāpori, pērā i nga whare kai, i nga whare hākinakina, i ngā whare pukapuka, i nga whare pupuri taonga me nga whare pikitia hoki.
Tēnā pea ko kapi kē wētahi o nga taone tua atu i nga ratonga whaihua, pērā i ngā tākuta, nga kēmihi, ngā toa hoko kai.
Na te COVID-19 te take kua kapi kē kapi ngā kura, ngā kohanga reo, ngā takiura me ngā whare wananga.
Ko tatū kē me whakawhiti korero ma te waea kourua ko teTākuta.
Kāhore kourua e āhei ana ki te tūtaki kanohi-ki-te-kanohi.
Ka kī atu me noho puku koe ki to kāinga. Me puta noihō menā i te heare koe ki te tākuta, ki te hohipere, ki te kēmihi ā toa hoko kai rānei.
Me ū ki te noho puku ki te kāinga, inā rā ka puta atu koe:
Me noho wehe atu i ngā huinga a te marea me ngā tāngata tūroro.
Kia 2 ngā tapuwae nui te tāwhiti i waenga i a koe me tētahi tangata.
Me horoi me te whakamaroke i ō ringaringa i te wā tonu ka tae atu koe ki tō kāinga.
Me noho puku ngā kaumātua kō atu i te 70 tau ki te kāinga.
Me noho puku ngā kaumātua kō atu i te 60 tau ki te kāinga, mēnā kāhore he take i te puta atu ki te mahi me te pai noihō i te mahi ki te kāinga rānei.
Ko te hunga mātātahi ko pāngia i te mate huangō, mate rere toto, mate ngākau, mate hukahuka, mate tākihi, mate pukupuku, wētahi atu raru hauora, ā i te hapū rānei, me noho puku ki te kāinga.
Mēnā e māuiui ana koe:
- Me noho ki tō kāinga.
- Waea atu ki tō tākuta, ki Healthline rānei, mā rātou koe e tohutohu.
- Kia pūmau koe ki te tikanga kia noho wehe tahi.
- Kaua e tohatoha te kai me te inu.
- Waiho te hongi, te awhi, te kihi me te rūrū.
- Whakamahia te kīanga ‘chur bro’, ‘tukia tō tuke’ hei rūrū atu rānei.
Horoi ō ringaringa:
Whakamahia ki te hopi me te wai.
Horoia ō ringaringa kia 20 hēkona te roa. Ki te waiata koe i te waiata ‘Tūtira mai ngā iwi’, ‘Hari huritau’ rānei kia rua ngā wā i a koe e horoi ana, ka ea tēnei i te 20 hēkona.
Whakamaroke ō ringaringa, tika tonu ki waenganui i ōu matimati.
Kia kaua e whakapā atu ki tō kanohi. Ki te pā atu koe, me horoi ō ringaringa anō.
Me maremare, tihei rānei ki te whatianga o ōu tuketuke, ki te pepa whengu rānei.
Mō te painga o tōu hauora:
Me pai tō moe, me kaha te inu wai māori, me kaingia i ngā kai huapai.
Me hikoi haere kia purea koe e ngā hau, ēngari kia mahara tonu ki te tikanga o te noho tawhiti, kia rua ngā tapuwaenui atu i te tangata.
Me ārai katoa ēnei tangata ki te werohanga rewharewha, ā, ko:
- Ngā kaumatua.
- Ngā tangata e raru ana i ngā mate ngākau, mate hukahuka, mate-ā-ate, mate huangō, mate pukupuku hoki.
- Ngā wāhine e hapū ana.
Me whakahoutia ngā ārai rongoā a ō tamariki kia haumarutia e rātou.
Kia mau ki ō rongoā katoa. Tērā pea he rerekētanga ki ngā rongoā nā te COVID-19 te take, nō reira, me waea atu ki tō tākuta, māna koe e tohutohu.
Noho wehe i ngā tangata e māuiui ana.
Kaua e tohatoha ō kapu me te kai me ēra e māuiui ana.
Me whakamā ake i tō whare.
- Ki ngā – pū o ngā tatau, tūpapa, kōrere, ngā wāhi e kaha pā ana i ngā wā katoa, ia rā.
- Me whakamā ake i ō waea pūkoro, īpapa, rorohiko hoki.
Kaua e warea, noho pai.
Haere mō te hikoi, kia rua ngā tapuwaenui atu i te tangata.
Katakata mai.
Kia tūpato ki ngā karere teka.
Whakarau atu ki ngā mahi – pūrakau, pukapuka, kēmu, toi, kiriata, māra, whakapapa, maramataka hoki.
Hono ki wairua – karakia/īnoi, whātoro atu ki te ngahere, tō awa, tō moana rānei.
Kia mau te hono ki o whānau me ōu hoa.
Me waea atu.
Whakahono atu mā pukamata, kapoata, me ētahi atu pāpāho pāpori.
Kaua e awhiawhi i te hunga pakeke.
Mēnā ka awhi atu koe ki te tamaiti e māuiui ana, horoi katoa ō kōrua ringaringa kia mā, kaua e piritahi kia roa atu i te 15 miniti.
Mēnā he kaumātua, he pakeke me he tamariki e noho ana ki tō whare:
Mēnā taea, me moe wehe ngā kaumātua ki ō rātou ake
rūmamoe.
Horoi ō ringaringa mātua rā i tō taenga mai ki te kainga.
Me rua ngā tapuwaenui te tawhiti kō atu i ēra atu.
Kaua e noho piritata, me kō mai i te rua tapuwaenui mō te nuinga o te 15 miniti.
Kia horoi katoa ngā ringaringa ā ngā tangata e noho nei te whare ki te hopi me te wai, kia whakamaroke kia mā hoki.
Kaua mā te kaumātua e tiaki ngā tamariki i te mea, ka taea e ngā tamariki ki te pokea te māuiuitanga ki ngā kaumātua.
