Taumata Ōhiti Tuatoru He Pānuitanga mō Ngā Whānau
Ētahi o ngā āhuatanga ka mau te tangata COVID-19:
- He maremare.
- He mate pīwa – he kirikā, ka wera, kātahi ka makariri hoki.
- He uaua rawa ki te hā ki roto.
- He ngēngē te hanga, he taumaha te tinana, he korokoro mamae hoki.
Mō te nuinga, he mate angiangi.
Engari mō ētahi, ka kino te māuiuitanga.
Ki etāhi anō, ka hemo i te kino o te COVID-19.
Ka pā atu te māuiuitanga, inā rā:
Kō atu i te 50 ō tau.
Ka mau rānei he:
- Mate rere toto.
- Mate ngākau.
- Mate huangō me ētahi atu mate pukapuka.
- Mate hukahuka.
- E whai rongoā ana mō te mate pukupuku me etahi atu mate-ā-toto.
- Mate tākihi.
- E hapū ana.
- Ētahi atu momo mate e whakararu ana i te hauora.
Mēnā e māuiui ana koe, ā, mea ana he mate COVID-19.
Me waea atu ki Healthline (0800 358 5453).
Me waea atu ki tō tākuta rānei.
Kaua koe e haere ki tō tākuta, ki te hohipera rānei kei pokea koe e ētahi atu ki te māuiuitanga.
Taumata Tuatoru
Ānei ētahi āhuatanga hei haumaru i a koe me tō whānau mai i te COVID-19:
Ka kapi wētahi o ngā umanga hāpori, pērā i nga whare kai, i nga whare hākinakina, i ngā whare pukapuka, i nga whare pupuri taonga me nga whare pikitia hoki.
Tēnā pea ko kapi kē wētahi o nga taone tua atu i nga ratonga whaihua, pērā i ngā tākuta, nga kēmihi, ngā toa hoko kai.
Na te COVID-19 te take kua kapi kē ngā kura, ngā kohanga reo, ngā takiura me ngā whare wananga.
Ko tatū kē me whakawhiti korero ma te waea kourua ko te Tākuta.
Kāhore kourua e āhei ana ki te tūtaki kanohi-ki-te-kanohi.
Me tarai ki te noho ki te kāinga mahi ai.
Me ū ki te noho puku ki te kāinga, inā rā ka puta atu koe:
Me noho wehe atu i ngā huinga a te marea me ngā tāngata tūroro.
Kia 2 ngā tapuwae nui te tāwhiti i waenga i a koe me tētahi tangata.
Me noho puku ngā kaumātua kō atu i te 70 tau ki te kāinga.
Me noho puku ngā kaumātua kō atu i te 60 tau ki te kāinga, mēnā kāhore he take i te puta atu ki te mahi me te pai noihō i te mahi ki te kāinga rānei.
Ko te hunga mātātahi ko pāngia i te mate huangō, mate rere toto, mate ngākau, mate hukahuka, mate tākihi, mate pukupuku, wētahi atu raru hauora, ā i te hapū rānei, me noho puku ki te kāinga.
Mēnā e māuiui ana koe:
- Me noho ki tō kāinga.
- Waea atu ki tō tākuta, ki Healthline rānei, mā rātou koe e tohutohu.
- Kia pūmau koe ki te tikanga kia noho wehe tahi.
- Kaua e tohatoha te kai me te inu.
- Waiho te hongi, te awhi, te kihi me te rūrū.
- Whakamahia te kīanga ‘chur bro’, ‘tukia tō tuke’ hei rūrū atu rānei.
Horoi ō ringaringa:
Whakamahia ki te hopi me te wai.
Horoia ō ringaringa kia 20 hēkona te roa. Ki te waiata koe i te waiata ‘Tūtira mai ngā iwi’, ‘Hari huritau’ rānei kia rua ngā wā i a koe e horoi ana, ka ea tēnei i te 20 hēkona.
Whakamaroke ō ringaringa, tika tonu ki waenganui i ōu matimati.
Kia kaua e whakapā atu ki tō kanohi. Ki te pā atu koe, me horoi ō ringaringa anō.
Me maremare, tihei rānei ki te whatianga o ōu tuketuke, ki te pepa whengu rānei.
Mō te painga o tōu hauora:
Me pai tō moe, me kaha te inu wai māori, me kaingia i ngā kai huapai.
Me hikoi haere kia purea koe e ngā hau, ēngari kia mahara tonu ki te tikanga o te noho tawhiti, kia rua ngā tapuwaenui atu i te tangata.
Me ārai katoa ēnei tangata ki te werohanga rewharewha, ā, ko:
- Ngā kaumatua.
- Ngā tangata e raru ana i ngā mate ngākau, mate hukahuka, mate-ā-ate, mate huangō, mate pukupuku hoki.
- Ngā wāhine e hapū ana.
Me whakahoutia ngā ārai rongoā a ō tamariki kia haumarutia e rātou.
Kia mau ki ō rongoā katoa. Tērā pea he rerekētanga ki ngā rongoā nā te COVID-19 te take, nō reira, me waea atu ki tō tākuta, māna koe e tohutohu.
Noho wehe i ngā tangata e māuiui ana.
Kaua e tohatoha ō kapu me te kai me ēra e māuiui ana.
Me whakamā ake i tō whare.
- Ki ngā – pū o ngā tatau, tūpapa, kōrere, ngā wāhi e kaha pā ana i ngā wā katoa, ia rā.
- Me whakamā ake i ō waea pūkoro, īpapa, rorohiko hoki.
Kaua e warea, noho pai.
Haere mō te hikoi, kia rua ngā tapuwaenui atu i te tangata.
Katakata mai.
Kia tūpato ki ngā karere teka.
Whakarau atu ki ngā mahi – pūrakau, pukapuka, kēmu, toi, kiriata, māra, whakapapa, maramataka hoki.
Hono ki wairua – karakia/īnoi, whātoro atu ki te ngahere, tō awa, tō moana rānei.
Kia mau te hono ki o whānau me ōu hoa.
Me waea atu.
Whakahono atu mā pukamata, kapoata, me ētahi atu pāpāho pāpori.
Waiho i te awhi atu ki te tangata.
Kaua e awhi atu mēnā kua māuiui koe, tērā atu rānei. Mēnā ka awhi, maumahara kia horoi katoa ngā tangata i mua, ā muri hoki i te piritahi.
Mēnā ka awhi atu koe ki te tamaiti e māuiui ana, horoi katoa ō kōrua ringaringa kia mā, kaua e piritahi kia roa atu i te 15 miniti.
Mēnā he kaumātua, he pakeke me he tamariki e noho ana ki tō whare:
Mēnā taea, me moe wehe ngā kaumātua ki ō rātou ake
rūmamoe.
Horoi ō ringaringa mātua rā i tō taenga mai ki te kainga.
Me rua ngā tapuwaenui te tawhiti kō atu i ēra atu.
Kaua e noho piritata, me kō mai i te rua tapuwaenui mō te nuinga o te 15 miniti.
Kia horoi katoa ngā ringaringa ā ngā tangata e noho nei te whare ki te hopi me te wai, kia whakamaroke kia mā hoki.
Kaua mā te kaumātua e tiaki ngā tamariki i te mea, ka taea e ngā tamariki ki te pokea te māuiuitanga ki ngā kaumātua.
Kia matāra ki te taumata ōhiti tuawhā.
Me pehea to pā hono atu ki ngā kaumātua, ngā whānau me ngā tini hoa,
mēnā, me noho puku koe ki kāinga?
He aha nga mea e hiahia ana ōu kaumātua, ā me tō whānau hoki?
Mēnā taea e koe, me hoko katoa i nga mea e hiahia ana, kia āhei koe ki te
noho puku ki te kāinga.
Me pehea tō hiki i te noho harikoa me te whakahau ora a ō tamariki i te
wā noho ki te kāinga.
