Taumata Ōhiti Tuarua He Pānuitanga mō Ngā Whānau
Ētahi o ngā āhuatanga ka mau te tangata COVID-19:
- He maremare.
- He mate pīwa – he kirikā, ka wera, kātahi ka makariri hoki.
- He uaua rawa ki te hā ki roto.
- He ngēngē te hanga, he taumaha te tinana, he korokoro mamae hoki.
Mō te nuinga, he mate angiangi.
Engari mō ētahi, ka kino te māuiuitanga.
Ki etāhi anō, ka hemo i te kino o te COVID-19.
Ka pā atu te māuiuitanga, inā rā:
Kō atu i te 50 ō tau.
Ka mau rānei he:
- Mate rere toto.
- Mate ngākau.
- Mate huangō me ētahi atu mate pukapuka.
- Mate hukahuka.
- E whai rongoā ana mō te mate pukupuku me etahi atu mate-ā-toto.
- Mate tākihi.
- E hapū ana.
- Ētahi atu momo mate e whakararu ana i te hauora.
Mēnā e māuiui ana koe, ā, mea ana he mate COVID-19.
Me waea atu ki Healthline (0800 358 5453).
Me waea atu ki tō tākuta rānei.
Kaua koe e haere ki tō tākuta, ki te hohipera rānei kei pokea koe e ētahi atu ki te māuiuitanga.
Taumata Tuarua
Ānei ētahi āhuatanga hei haumaru i a koe me tō whānau mai i te COVID-19:
Nohopuku ki te kāinga.
Mēnā tukuna atu ki waho i tō whare:
- Me noho takitahi atu i ngā tangata.
- Kia rua mita, rua tapuwaenui rānei te matara ki te tāngata.
- Me horoi ō ringaringa i ngā wā katoa.
Mēnā e māuiui ana koe:
- Me noho ki tō kāinga.
- Waea atu ki tō tākuta, ki Healthline rānei, mā rātou koe e tohutohu.
- Kia pūmau koe ki te tikanga kia noho wehe tahi.
- Kaua e tohatoha te kai me te inu.
- Waiho te hongi, te awhi, te kihi me te rūrū.
- Whakamahia te kīanga ‘chur bro’, ‘tukia tō tuke’ hei rūrū atu rānei.
Horoi ō ringaringa:
Whakamahia ki te hopi me te wai.
Horoia ō ringaringa kia 20 hēkona te roa. Ki te waiata koe i te waiata ‘Tūtira mai ngā iwi’, ‘Hari huritau’ rānei kia rua ngā wā i a koe e horoi ana, ka ea tēnei i te 20 hēkona.
Whakamaroke ō ringaringa, tika tonu ki waenganui i ōu matimati.
Kia kaua e whakapā atu ki tō kanohi. Ki te pā atu koe, me horoi ō ringaringa anō.
Me maremare, tihei rānei ki te whatianga o ōu tuketuke, ki te pepa whengu rānei.
Mō te painga o tōu hauora:
Me pai tō moe, me kaha te inu wai māori, me kaingia i ngā kai huapai.
Me hikoi haere kia purea koe e ngā hau, ēngari kia mahara tonu ki te tikanga o te noho tawhiti, kia rua ngā tapuwaenui atu i te tangata.
Me ārai katoa ēnei tangata ki te werohanga rewharewha, ā, ko:
- Ngā kaumatua.
- Ngā tangata e raru ana i ngā mate ngākau, mate hukahuka, mate-ā-ate, mate huangō, mate pukupuku hoki.
- Ngā wāhine e hapū ana.
Me whakahoutia ngā ārai rongoā a ō tamariki kia haumarutia e rātou.
Kia mau ki ō rongoā katoa. Tērā pea he rerekētanga ki ngā rongoā nā te COVID-19 te take, nō reira, me waea atu ki tō tākuta, māna koe e tohutohu.
Noho wehe i ngā tangata e māuiui ana.
Kaua e tohatoha ō kapu me te kai me ēra e māuiui ana.
Me whakamā ake i tō whare.
- Ki ngā – pū o ngā tatau, tūpapa, kōrere, ngā wāhi e kaha pā ana i ngā wā katoa, ia rā.
- Me whakamā ake i ō waea pūkoro, īpapa, rorohiko hoki.
Kaua e warea, noho pai.
Haere mō te hikoi, kia rua ngā tapuwaenui atu i te tangata.
Katakata mai.
Kia tūpato ki ngā karere teka.
Whakarau atu ki ngā mahi – pūrakau, pukapuka, kēmu, toi, kiriata, māra, whakapapa, maramataka hoki.
Hono ki wairua – karakia/īnoi, whātoro atu ki te ngahere, tō awa, tō moana rānei.
Kia mau te hono ki o whānau me ōu hoa.
Me waea atu.
Whakahono atu mā pukamata, kapoata, me ētahi atu pāpāho pāpori.
Waiho i te awhi atu ki te tangata.
Kaua e awhi atu mēnā kua māuiui koe, tērā atu rānei. Mēnā ka awhi, maumahara kia horoi katoa ngā tangata i mua, ā muri hoki i te piritahi.
Mēnā ka awhi atu koe ki te tamaiti e māuiui ana, horoi katoa ō kōrua ringaringa kia mā, kaua e piritahi kia roa atu i te 15 miniti.
Mēnā he kaumātua, he pakeke me he tamariki e noho ana ki tō whare:
Mēnā taea, me moe wehe ngā kaumātua ki ō rātou ake
rūmamoe.
Horoi ō ringaringa mātua rā i tō taenga mai ki te kainga.
Me rua ngā tapuwaenui te tawhiti kō atu i ēra atu.
Kaua e noho piritata, me kō mai i te rua tapuwaenui mō te nuinga o te 15 miniti.
Kia horoi katoa ngā ringaringa ā ngā tangata e noho nei te whare ki te hopi me te wai, kia whakamaroke kia mā hoki.
Kaua mā te kaumātua e tiaki ngā tamariki i te mea, ka taea e ngā tamariki ki te pokea te māuiuitanga ki ngā kaumātua.
Kia matāra ki te taumata ōhiti tuatoru.
Ko te hunga kaumātua me ngā tangata e mau nei i ngā mate hauora, ka tohungia kia nohopuku ki te kāinga.
Mēnā e noho ana te kaumātua ki tō taha, me whakaaro ake:
Ka ahatia e koe hei haumaru i a rātou i te wā ka hoki mai koe ki te kāinga?
Ka taea te kaumātua kia noho i tō rātou ake rumamoe kotahi?
Mēnā e noho ana te kaumātua ki a rātou anō kāinga, whakaaro ake:
Ka pēhea koe e āhei kua whai rātou i ngā kai me ngā hiahia mai i ngā toa hokohoko?
Ka pēhea koe e hono atu ki a rātou i te wā wehe tahi?
Kei a rātou te nuinga o a rātou rongoā?
He aha ētahi anō hiahia e āhei rātou ki te nohopuku?
He aha wėtahi mea hei whakamau atu i ngā tamariki inā rā kua kapi katoa ngā kohanga reo me ngā kura kaupapa?
Mēnā taea, hoko katoa ngā mea e hiahia ana, e tautoko ana, kia āhei koe ki te nohopuku i te rāhuitanga taumata ōhiti tuatoru.
